WWW.FILOZOFIA.XMC.PL

👴 Główne idee Sokratesa

Nie sposób wątpić w to, że Sokrates wywarł wielki, zapewne najdonioślejszy wpływ na kształtowanie się filozofii Platona, niemniej jednak niełatwo ustalić charakter tego oddziaływania. W sytuacji, gdy głównym źródłem naszej wiedzy o Sokratesie są Dialogi Platona, problemem jest ustalenie, które z formułowanych tam poglądów żywił sam Sokrates. Zgodnie z jednym ze skrajnych stanowisk niczego nie wiemy o przekonaniach historycznego Sokratesa, zgodnie z drugim- wszystkie tezy, które Platon przypisuje Sokratesowi, zostały w rzeczywistości wypowiedziane. Nie wydaje mi się, aby rację miało którekolwiek z tych antypodycznych ujęć.

Arystoteles w Metafizyce czyni różnicę między poglądami Sokratesa i Platona, powiadając, że pierwszy nie wiedział o samodzielnych formach (ideach), których koncepcję stworzył dopiero ten drugi. Ponieważ literacki Sokrates przedstawia ją w Fedonie i kilku innych dialogach, jasne jest, że to nie z nich zaczerpnął swą informację Arystoteles, uzyskał ją więc albo od samego Platona, albo z jakiś innych źródeł związanych z Akademią. Nie wszystko więc zawarte w dialogach pochodzi od Sokratesa.

W tym samym fragmencie Arystoteles wspomina o zainteresowaniu Sokratesa definicją i praktyką argumentacji dedukcyjnej, co znajdujemy też u Platona i Ksenofonta, którzy zgodnie mówią o paradoksach Sokratejskich: cnota jest wiedzą i nikt nie czyni zła rozmyślnie. Ponieważ nie ma podstaw, aby przypuszczać, że Ksenofont kreślił swój obraz Sokratesa pod wpływem Platona, jest dość prawdopodobne, że taki sposób argumentacji i takie poglądy prezentował historyczny Sokrates.

Platon wprawdzie przypisuje Sokratesowi te i inne jeszcze tezy, jednak zwłaszcza we wcześniejszych dialogach występuje on nie jako filozof dogmatyczny (słynna stała się przypisywana mu formuła Wiem, że nic nie wiem ) lecz jako krytyk , który nakłania rozmówców do wypowiedzenia jakichś opinii, aby następnie poddać je krytycznemu rozbiorowi, najczęściej obalającemu je przez wykazanie sprzeczności ze stwierdzeniami skądinąd przyjmowanymi przez obie strony za prawdziwe.

Owa metoda elenktyczna jest wyraźnie podobna do strategii argumentacyjnych stosowanych i nauczanych przez sofistów, dlatego też Platon podkreśla, iż w przypadku Sokratesa chodziło nie o dowiedzenie wyższości nad rozmówcą, lecz o rzetelne poznanie, do którego wstępem miało być wyzbycie się fałszywych przekonań.

Prowadzone wedle tej metody dociekania filozoficzne mają być nie sporem ( erystyka ), lecz wspólnym dążeniem do zrozumienia i prawdy ( dialektyka ). Mamy wszelkie podstawy, aby przypuszczać, że to wyraziste wspomnienie rozmów prowadzonych przez Sokratesa czyni ten ideał tak atrakcyjnym niezależnie od upływu wieków. Oddziaływanie Sokratesa nie ograniczało się do Platona.

W epoce hellenizmu liczne szkoły upatrywały w nim swego patrona: cynicy nawołują do życia sceptycznego, sceptycy widzący w nim praktyka niewiedzy oraz stoicy głoszący, że cnota jest jedynym trwałym dobrem. Bez przesady można powiedzieć, że jak długo ideałem pozostaje konsekwencja intelektualna oraz wierność własnym wartościom, tak długo Sokrates będzie ideał ten uosabiał. Sokrates nawoływał do zastanowienia się nad cnotą.

Pomimo, iż sam nauczał, nie posiadał gotowej wiedzy. Nie obiecywał swoim uczniom, że nauczy ich prawdy, lecz że będzie im towarzyszył w jej poszukiwaniu. Jego teoria poszukiwania wiedzy spowodowała, że dla poszukiwania wiedzy została obmyślona specjalna metoda; uwaga filozofów, skierowana dotąd na rzeczywistości, spoczęła teraz na wiedzy i na sposobie jej zdobywania.

Sokrates rozpoczął swój filozoficzny żywot, aby dowieść pomyłki wyroczni w Delfach, która ogłosiła go najmędrszym spośród Greków. Usiłując wykazać błąd wyroczni, coraz bardziej jednak dochodził do przekonania, że miała ona rację, gdyż był on wówczas jedynym, który miał świadomość własnych ograniczeń ( poznaj samego siebie ) i wiedział, że nic nie wie. Jako ten, który nie wie, podjął polemikę z tezami sofistów i poprzez ciąg pytań poddawał w wątpliwość ich pewność.

Zasiewając wątpienie nie zmierzał jedynie do zniszczenia u swych przeciwników opinii, czyli pozorów prawdy. Jego celem było odkrycie samej prawdy, a raczej pomoc innym w samodzielnym jej osiągnięciu. Sokrates posługiwał się w swej dialektyce dwoma metodami; negatywną, krytyczną, tzw. elenktyczną, dzięki której za pomocą ironii ( ironia sokratyczna ) wykazywał rozmówcy pozorny charakter jego wiedzy. Sokrates uważał ją za „największy i najskuteczniejszy spośród sposobów oczyszczania umysłu”. Celem tej metody było zdemaskowanie tego, co jest pozorem wiedzy, i oczyszczenie zeń umysłu. Uważał się za uprawnionego do tej krytyki, bo gdy inni ulegając złudzeniu mniemali, że wiedzę posiadają, on miał świadomość swej niewiedzy. Wiedział przez to coś, czego nie wiedzieli inni; nazywał to „wiedzą niewiedzy”.

Była to wiedza psychologiczna: bo stwierdzając swą niewiedzę ujawniał poznanie samego siebie. Przede wszystkim zaś była w tym wiedza epistemologiczna: ujawniał bowiem, że wie, na czym polega wiedza, skoro umiał rozpoznać jej brak, posiadał pojęcie i kryterium wiedzy. Nie dbając o zaspokojenie potrzeb materialnych, uczył ludzi rozumu, aby przez to doprowadzić ich do cnoty, która w jego rozumieniu oznaczała cechy powszechnie uznawane za zalety człowieka, jak np. sprawiedliwość, odwaga, panowanie nad sobą. Nieodpłatnych nauk udzielał wszędzie tam, gdzie ludzie wykazywali zaintrygowanie nauką, a właściwie rozmową.

Podobnie jak większość Ateńczyków czerpał wielką przyjemność z długich konwersacji i przywiązywał do nich wielką wagę. Zatrzymywał ludzi na rynku by mówić z nimi o ich sprawach i zmuszać ich do zastanawiania się nad nimi, nad umiejętnością. Byli mistrzami retoryki i erystyki czyli sztuki prowadzenia sporów. Dysputy prowadził nie po to, by zmusić przeciwnika do zmiany poglądów, ale po to, aby razem z nim odkrywać prawdę. Twierdził, bowiem, że jedynym dobrem jest wiedza, a jedynym złem niewiedza, która pochodzi z niewystarczającego poznania dobra, bowiem nikt nie popełnia błędu z własnej woli.

Poznanie prawdy i osiągnięcie doskonałości w działaniu prowadzi do urzeczywistnienia prawdziwej natury ludzkiej, a w ten sposób do szczęścia. Poznaj samego siebie a będziesz lepszym (taki pogląd nazywamy intelektualizmem etycznym). Druga metoda, pozytywna tzw. majeutyczna ( czyli sztuka położnicza ), za pomocą której, kierując odpowiednio dialogiem ( sugerując rozmówcą poprzez pytania właściwe odpowiedzi ), pomagał im samym zrodzić prawdę. Związek cnoty z wiedzą Sokrates przedstawiał następująco: „Jest to jedno i to samo wiedzieć, co jest sprawiedliwe i być sprawiedliwym”. W tym znaczeniu „wiedzieć” nie znaczyło mieć ogólną, rozległą wiedzę o świecie, lecz mieć wiedzę o tym, co jest dobre, mieć wiedzę moralną. Sokrates nigdy bezpośrednio nie pouczał swoich rozmówców, ale zadając im kolejne pytania, zmuszał ich do wyciągania wniosków i zaprzeczania swoim własnym przekonaniom, które wcześniej nie były poddawane takiej próbie, metoda ta została niebawem określona mianem sokratejskiej. Jednym ze zwyczajów Sokratesa, które irytowały rozsądnych, praktycznych Ateńczyków , było uparte powracanie w rozmowie do takich nisko urodzonych i na pozór nieistotnych osobników, jak szewcy i cieśle, gdy rozmówcom zależało na wiedzy o tym, czym jest talent polityczny, albo czy istnieje coś takiego jak obowiązek moralny.

👴 Pismo Greckie

Umiejętność czytania i pisania rozwinęła się przed 3000 rokiem p.n.e. w Mezopotamii i Egipcie. Piśmiennictwo ułatwiło rozwój cywilizacyjny tych państw gdyż władcy zyskali możliwość prowadzenia zapisów i przesyłania wiadomości, co pomogło im kierować dużymi społecznościami i nawiązać kontakty handlowe z innymi narodami.

GRECKI ALFABET

Po upadku kultury mykeńskiej Grecy zatracili umiejętność pisania. Później, ok. 800 roku p.n.e. przejęli alfabet od Fenicjan – narodu kupców ze wschodniego wybrzeża morza śródziemnomorskiego. Co ciekawe, w nowym alfabecie greckim znalazło się mniej liter niż w dawnym, dzięki czemu stał się on łatwiejszy do opanowania. Do abecadła dodano też samogłoski, przez co okazał się czytelniejszy. Wszystkie późniejsze alfabety europejskie – rzymski, grecki i rosyjski – wywodzą się ze starożytnej Grecji.

SŁOWO MÓWIONE

Przed upowszechnieniem się piśmiennictwa opowieści o wydarzeniach przeszłości przekazywano ustnie. Zawodowi poeci zwani bardami podróżowali po całej Grecji i opowiadali historie o bogach i mykeńskich wydarzeniach. Najsławniejszym bardem był Homer

👴 Literatura Grecka

Najstarszymi zachowanymi dziełami literatury greckiej są oparte na heksametrze daktylicznym epickie poematy Iliada i Odyseja. Powstały około 700 jako ukoronowanie wielowiekowej tradycji ustnych pieśni układanych i przekazywanych przez aojdów, jednakże ich kunsztowność formalna i treściowa wskazuje, że są to już dzieła kultury pisma. Ich autorem miał być poeta o imieniu Homer, o którym sami Grecy nie potrafili nic pewnego powiedzieć. Homerowe arcydzieła znalazły wielu naśladowców. Stworzyli oni na przestrzeni VII i VI w. cykl poematów dotyczących tych wątków mitu trojańskiego, które autor Iliady i Odysei pominął ( poematy cykliczne; zachowały się tylko fragmenty ).

Nieco później od Homera tworzył Hezjod, który użył tej samej epickiej formy do przedstawienia problematyki kosmo- i teogonicznej (Theogonia) oraz tematyki współczesnej, dając początek poezji dydaktycznej. W VII i VI w. nastąpiła prawdziwa eksplozja gatunków poetyckich, wszystkich ściśle powiązanych z ustnym wykonaniem: obok epickich hymnów (hymny homeryckie), pojawia się elegia, liryka indywidualna i chóralna. Wraz z rozwojem liryki wzrasta społeczna ranga poety na przełomie VI/V w. poeci liryczni byli znakomicie opłacanymi profesjonalistami.

Wiek IV to czasy dominacji prozy. Obok narracji historycznych (Ksenofont, Teopomp) i rozmaitego typu pism fachowych pojawia się filozoficzny dialog (Platon), monolog (Arystoteles) i apologia (Ksenofont, Platon, Sokrates). W drugiej połowie stulecia nadal kwitnie retoryka . Równocześnie podupadł teatr; ani tragedia ani komedia (komedia średnia) nie wydały w tym stuleciu niczego, co dorównywałoby osiągnięciom wieku poprzedniego. W epoce hellenistycznej możemy mówić o pojawieniu się kultury książkowej. Poezja staje się uczona i traci kontakt z kontekstem wykonawczym . Odradza się epos dydaktyczny.

👴 Kultura Architektura Starożytnej Grecji

Dotarliśmy do drugiej połowy V wieku p.n.e. Nadchodzi okres reakcji na spekulacje przyrodnicze: filozofowie zaczynają się zastanawiać nad ludzkim życiem. To bunt zdrowego rozsądku przeciw wizji świata fizyków. Zwyczajny człowiek stał przed taką oto alternatywą : mógł uznać, że ruch jest złudzeniem, a rzeczywistość jest nieruchomą pełnią, albo też mógł „ocalić zjawiska”, uznając za jedyną rzeczywistość atomy – niepodzielne, bezbarwne, bezwonne i bezdźwięczne – oraz próżnię.

Tak, jak w innych dziedzinach, również w sferze intelektu Ateny stały się uznaną stolicą Grecji, więc myśliciele z obszaru całego świata greckiego, jak Anaksagoras czy Protagoras, dostawali się pod ich wpływy i osiedlali się tutaj. Lecz od roku 431 p.n.e. Ateny toczyły długą i straszliwą wojnę, która trzydzieści lat później miała doprowadzić do ich upadku; wkrótce po jej wybuchu Ateny padły ofiarą okropnej zarazy. Jeśli bezinteresowne badania naukowe wymagają pewnego minimum wolnego czasu i materialnego dostatku, to Ateny przestały być miejscem, gdzie było o to łatwo. Stały się bowiem miastem, w którym na pierwszy plan wysuwały się raczej problemy ludzkiego życia i postępowania.

Architektura starożytnej Grecji to przede wszystkim liczne świątynie budowane na cześć różnych bóstw. Mimo, że świątynie były rozległe i okazałe to jednak Celli były bardzo wąskie. Uzasadniano to tym, że świątynia spełniała rolę domu bóstwa, a nie jak w chrześcijaństwie miejsca, w którym gromadzili się wierni aby uczestniczyć w nabożeństwie. Świątynie były miejscami kultu, gdzie składano ofiary ( dobra materialne, jedzenie, zwierzęta, a czasami ofiarą stawał się człowiek ). Ofiary składano na ołtarzu przed świątynią. Gdy dary były kosztowniejsze to zawieszano je na ścianach celli lub składano je do skarbca. Klasyczne świątynie starożytnej Grecji budowano zgodnie z wiarą, że pewne kształty i proporcje są miłe bogom. Istnieją trzy główne antyczne porządki architektoniczne, które różnią się ornamentyką i proporcjami kolumn, głowic (kapiteli) i belkowania, czyli konstrukcji opierającej się na głowicach. Wspaniałość greckiej architektury nie polega na wysokim poziomie techniki, lecz na genialnym wyczuciu proporcji oraz wyostrzonej świadomości perspektywy. Przykładem może być zwyczaj pogrubiania środkowych części kolumn po to, by oglądane z pewnej odległości nie sprawiały wrażenia wklęsłych.

Najstarszy jest porządek dorycki, który powstał w VII wieku p.n.e. i występował głównie w Grecji i koloniach zachodnich, na przykład na Sycylii i w południowej Italii. Kolumna dorycka charakteryzowała się wybrzuszonym i żłobkowanym trzonem, pozbawiona była bazy, jej głowica miała prostą formę geometryczną. Około stu lat później na wyspach Morza Egejskiego wykształcił się bardziej dekoracyjny porządek- joński. Jego charakterystycznymi cechami były woluty (ślimacznice) na głowicach oraz akroteria. Kolumny jońskie różniły się od doryckich tym, że były smuklejsze i posiadały profilowaną bazę. Kolejny porządek- koryncki powstał w Atenach w V wieku p.n.e. Kolumny korynckie były najbardziej smukłe i charakteryzowały się bogato zdobionymi kapitelami. Ważną ozdobą korynckich głowic były liście akantu (rośliny rosnącej w krajach basenu morza śródziemnego)

👴 Sokrates Logika

Drugi dział, który rozwinął, to logika. Swoją działalnością Sokrates zyskał w Atenach dużą popularność. Miał zarówno zwolenników i uczniów, jak również przeciwników. Do osób, które były jego zwolennikami i przestawały z nim na stałe zaliczamy młodzież ateńską, jak Alcybiades, Krysjasz, Platon, Ksenofont. W starożytności uchodził za patrona platoników, cyników, stoików, sceptyków i nawet chrześcijan, natomiast w czasach nowszych za pioniera oświecenia, deizmu, krytycyzmu, indywidualizmu i innych prądów umysłowych. W czasach obecnych Sokratesa należy uważać za „wyjątkowo złożoną naturę” i za wyjątkowo inteligentnego oraz moralnie silnego człowieka.

Sokratesa był jednym z najzwyklejszych ludzi. Jego cielesna brzydota i duchowa piękność są jednym z paradoksalnych kontrastów, których było pełno w jego życiu. Na duchową piękność składa się jego wielkoduszność, inteligencja i panowanie nad namiętnościami, patriotyzm i humor. Na każdym kroku zaskakiwał swoja osobą. Był jak źródło, z którego wypływały wciąż nowe niespodzianki, zbijające z tropu nawet najbliższe mu osoby. Nie przywiązywał wagi do strojów ani zewnętrznego wyglądu. Wielu Ateńczyków uważało go za dziwaka. Miał, jak sam to określał, „nad miarę rozrosły brzuch”. Niezależnie czy w zimę, czy latem, Sokratesa można było poznać po tym samym, skromnym płaszczu i tych samych, równie skromnych sandałach. Legendarna była jego fizyczna wytrzymałość, zarówno na wojnie jak i w czasie sympozjonu, kiedy nikt nie potrafił dorównać mu w piciu.

Poprzez cechy łączące go z sofistami, Ateńczycy skazali go na śmierć. Stawiano mu zarzuty takie jak; przewrotność, szkodliwość dla państwa. Zarzuty były groźne. Ponieważ Sokrates uczył tylko ustnie, nie kształcił tak jak inni sofiści za pieniądze oraz słynął z surowej czystości swoich obyczajów, wina była bardzo trudna do udowodnienia. W późniejszym czasie Ateńczycy zaczęli patrzeć na Sokratesa inaczej, byli bardziej podejrzliwi. On sam natomiast nauczał dalej, działając głównie wśród młodzieży. Sokrates był ciągany po wielu sądach i wielu sędziów wydawało wyrok winny, jednak po raz pierwszy skazany został tylko niewielką ilością głosów. Kiedy Sokrates był w podeszłym wieku, trzech ateńskich obywateli oskarżyli go o bezbożność i demoralizację młodzieży.

Powołany sąd uznał te zarzuty za zasadne. Sokrates w czasie rozprawy stanowczo je odrzucił twierdząc, że prowadzi działalność doniosłą i nie zamierza jej zaprzestać. Proces, który zakończył się wyrokiem śmierci „unieśmiertelniony” został w trzech tekstach Platona: w Obronie , przynoszącej wyidealizowaną wersję wystąpienia Sokratesa przed sądem, w Kritonie, gdzie Sokrates tłumaczy, dlaczego nie zamierza skorzystać z okazji i uciec z więzienia, udając się na wygnanie, oraz w Fedonie, pełnym ekspresji obrazie ostatnich godzin życia Sokratesa, gdzie najpierw przedstawiona zostaje Platońska filozofia życia, śmierci i nieśmiertelności, potem zaś obraz idealnej śmierci filozofa. Sokrates przyjął wyrok ze spokojem, ponieważ, jak ujął to w słynnym paradoksie, do człowieka dobrego nie ma przystępu żadne zło ani za życia, ani po śmierci. Innymi słowy nic nie może pozbawić człowieka wiedzy, która jest cnotą, a tylko utratę wiedzy można by uznać za prawdziwe zło. Z powodów religijnych, wyrok nie mógł być wykonany, więc Sokrates spędził 30 dni w więzieniu.

👴 Sokrates Info

Informacje dotyczące żywota Sokratesa, działalności oraz jego poglądów częściowo nie zgadzają się ze sobą, albowiem pochodzą ze źródeł pośrednich. Nie pozostawił po sobie żadnych pism, ponieważ uczył tylko ustnie, dlatego też powstał problem, jak wiele ma wspólnego bohater Dialogów Platona ( są to tzw. dialogi platońskie, będące zapisami długich rozmów dotyczących zagadnień filozoficznych ) z rzeczywistą postacią historyczną. O poglądach, jakie głosił wiemy z pism jego uczniów. Wspomnienia o Sokratesie Ksenofonta, nie wnoszą do platońskiej relacji nic, co byłoby filozoficznie istotne, jednak przedstawiony opis procesu Sokratesa i ostatnich dni filozofa potwierdza, że wywierał on głębokie wrażenia na tych, którzy go dobrze znali. Inne źródła wiedzy o Sokratesie to komedia Arystofanesa Chmury i Metafizyka Arystotelesa, gdzie w jednej z ksiąg przedstawia on przekonania wcześniejszych filozofów.

Jeśli uznać za prawdziwy powszechnie ( acz z pewnymi wyjątkami ) przyjmowany pogląd, że wszystkie dialogi Platona powstały po śmierci Sokratesa, to jedyny obraz nakreślony za jego życia zawdzięczamy wystawionym po raz pierwszy w roku 423 Chmurom Arystofanesa, których główną postacią jest właśnie Sokrates. Chociaż portret ten utrwalił pewne jego cechy, które znamy też z innych źródeł, na przykład sposób zachowania, ustalono, że nie jest to realistyczny obraz, lecz karykatura sofisty, na którą złożyły się elementy zaczerpnięte z obserwacji różnych osób ( np. Diogenesa z Apolonii i jego ujęciem boskości ) i typów komicznych ( jak na pół zagłodzony asceta pitagorejski ). Fakt, że Arystofanes właśnie Sokratesa wybrał sobie na manekin, który oblekł w różnorakie szatki, dowodzi, iż ten był dość znaną w Atenach postacią, co w połączeniu z dramatycznymi okolicznościami jego procesu i śmierci było powódką do bogatej literatury sokratejskiej. Złożyły się na nią karmiące się wyobraźnią autorów wspomnienia jego dysput i poczynań, a punktem ogniskującym uwagę był proces i wyrok. Pozostały z tej literatury tylko fragmenty ( np. dialogów Ajschinesa ), a istotną wartość mają tylko dialogi Platona i sokratejskie pisma Ksenofonta, które odtwarzają jego wstąpienie przed sądem, a także „wspomnienia” różnych rozmów.

Author XMC Enterprise

Bibliografia

A. Krokiewicz Sokrates I. Krońska Sokrates

Z. Kubiak Literatura Greków i Rzymian

B. Markiewicz Filozofia dla szkoły średniej

W. Tatarkiewicz Historia filozofii

G. Reale Historia filozofii starożytnej (tłum. E. Zieliński )

Ksenofont Wspomnienia o Sokratesie (przeł. L. Jachimowicz )

G. Vesey , P. Foulkes Słownik encyklopedyczny Multimedialna Encyklopedia PWN (edycja 1996 i 1998)

Architektura – ilustrowane słowniki (Arkady)